LEZING WUWEN ZI: LAO ZI EN MEDITATIE TAO DAG in Amersfoort op 6 OKT. 2019 (aangepast aan mijn vertaling van de DDJ, De Oorspronkelijke Mystieke Wijsheid van de Dao Deh Jing)
Mediteren met Lao Zi?
Lezing van Wuwen Zi op de Tao-dag 6 oktober 2019
Als beoefenaar van het Zenboeddhisme bestudeer je naast je meditatie natuurlijk ook de literatuur, ook al gaat het om de ‘leer zonder woorden’. Dan vind je twee wortels voor Zen, het Boeddhisme en het Daoïsme, met als grondlegers de Boeddha en de Oude Meester Lao Zi.
Van de Boeddha is het nodige bekend: naam Siddharta Gautama, jeugd, ascese, yoga en tot slot de verlichting in meditatie onder de Boddhiboom. Zijn leer gaat over het opheffen van het lijden door het laten varen van verlangen en meditatie. Er zijn veel geschriften die de woorden van de Boeddha bevatten, de door zijn leerlingen en navolgers op schrift gestelde soetra’s.
Van Lao Zi is veel minder bekend, de naam betekent Oude of Eerbiedwaardige Meester, in het Japans wordt dat Roshi, de titel van een Zenmeester! Hij was mogelijk een archivaris aan het hof van Chu, die leefde tussen 600 en 500 v.C. Zijn leer gaat over de Dao en de Deh. Het enige echt bekende geschrift dat aan hem wordt toegeschreven is de Dao Deh Jing, het tweede bekende Daoïstische geschrift is de Zhuangzi van Meester Zhuang Zhou (Zhuang Zi).
De Boeddha wordt algemeen gezien als een verlichte Meester en meditatieleraar wat past bij Zen.
Bij Lao Zi zijn er heel verschillende visies op hem en zijn leer: Een citaat uit het boek ‘Zwervend met Zhuang Zi’ van de sinoloog R. Ransdorp: “De opzet van dit boek stoelt op de overtuiging dat een strikt filosofische lezing van de Dao Deh Jing en de Zhuangzi de meest voor de hand liggende is. ….de Dao Deh Jing heeft vooral betrekking op het politieke leven…”
De wetenschap – bestaande uit geleerde filosofen, theologen en sinologen – stelt dat Lao Zi vooral een politiek filosoof was met mystieke achtergrond – dat stond en staat in bijna alle vertalingen van de Dao Deh Jing, in Wikipedia, encyclopedieën en daar kon ik het mee doen. Een politiek filosoof als grondlegger van het mystieke Zen???
Maar dan komt er in 2010 de vertaling van de DDJ van een andere bekende sinoloog, Kristofer Schipper. Ik citeer uit zijn boek: “De beoefening van de meditatie is het uitgangspunt van de gedachtewereld van de Dao Deh Jing en het Daoïsme in het algemeen”.
Wie heeft er gelijk? Als Lao Zi een politiek gerichte filosoof was die aanwijzingen gaf aan een heerser, dan kunnen we nu naar huis en mijn boek ‘Mediteren met Lao Zi’ en mijn vertaling van de Dao Deh Jing in de prullenbak. Of was Lao Zi een Verlichte Meester die aanwijzingen gaf voor meditatie, net als de Boeddha?? Laten we dat eens onderzoeken!
Eerst Lao Zi als filosoof van de Dao! Het is vandaag de dag van de Tao/Dao, dus logisch om dat begrip eens onder de loep te nemen:
Wat is de Dao?:
Er is iets, onbegrend, groeiend
Het was er voor het universum, levend
Geen beweging, geen geluid
Leeg, alleen
Standvastig, onveranderlijk
Te zien als de oorsprong van het al
Het is niet mogelijk het te benoemen
Als ik het zou moeten benoemen
zou ik zeggen Da, ‘Groots’, alomvattend
Groots, overvloeiend
Overvloeiend, eindeloos’
Eindeloos, terugkerend
(naar de bron)
(zie in mijn vertaling van de DDJ H. 25; in het boek ‘Mediteren met Lao Zi’ p. 34 staat de vertaling ontleend aan Schipper)
In de Dao Deh Jing staat in het 1e vers:
‘De Dao die als Dao benoemd kan worden is niet de ware Dao
De naam waarmee iets benoemd wordt is niet het ware ding’
Als conclusie kunnen we over de Dao zeggen: het is de bron, het begin en het einde, alles er tussen in
en verder onbenoembaar! Wie het karakter grondig onderzoekt komt nog meer mogelijkheden tegen!
(hoofdzaak, Zelf, beweging) Te vaak wordt Dao vertaald als de “Weg’- veel te simpel!
De Dao is met het verstand niet te begrijpen, niet in woorden uit te drukken terwijl een filosoof juist het verstand als instrument heeft en woorden als hulpmiddelen… .Was Lao Zi dan toch geen filosoof? Hij heeft het in de Dao Deh Jing over de ‘leer zonder woorden’ net als in het Zenboeddhisme!
Laten we het eens aan de geleerde filosoof Confucius vragen! Confucius, was zoals je misschien weet,
en jongere tijdgenoot van Lao Zi die regelmatig bij deze op bezoek kwam om hem om raad te vragen over de riten en de Dao.
“De geleerde filosoof Confucius ging op bezoek bij de Oude Meester van de Dao, Lao Zi. Na het gesprek vroegen de leerlingen van Confucius hem: “En, Meester, heeft u die Lao Zi nog iets kunnen leren?”.
Confucius, bedrukt en confuus, gaf als antwoord:
“Vissen die zwemmen kan je vatten in een fuik
Vogels die vliegen kan je vatten in een net
Lopende dieren kan je vatten in een val,
Maar Lao Zi is als een draak! Niet te bevatten!
Confucius kon er dus met al zijn geleerdheid Lao Zi niet bevatten, niet begrijpen! Was Lao Zi dan wel een filosoof? Zhuang Zi, de bekendste navolger van Lao Zi, beschrijft hem heel anders! In het boek de Zhuangzi genaamd, komt hij steeds voor als Verlichte leraar die aanwijzingen voor meditatie geeft. Een voorbeeld uit de Zhuangzi:
‘Lao Zi was juist gereed met zijn rituele bad, zijn lange witte haar nog uitgespreid over zijn schouders om te drogen. Hij zat doodstil, in diepe meditatie’.
Confucius: “heb ik dit wel goed gezien? Zojuist meester, was Uw lichaamsvorm zo stijf als een oude
oomstronk. U zag eruit alsof U buiten de hele wereld stond, los van de mensheid in diepe eenzaamheid”.
“Ik liet mijn Hart zwerven in de oorsprong van alle verschijnselen (de Dao)” zei Lao Zi.
Confucius: “Kunt U mij dit uitleggen?”.
Lao Zi (Lao Dan): “Met mijn verstand kan ik ‘het’ (de Dao) niet begrijpen, met mijn mond kan ik niet de woorden vinden om het te beschrijven”. (H.21.4 eigen hertaling)
Ik geef U een nog voorbeeld uit de Zhuangzi waarin een leerling van een meditatieleraar doorverwezen wordt naar Lao Zi. Deze vraagt Lao Zi advies over hoe hij zijn geest tot rust kan brengen en en deze geeft hem de volgende aanwijzingen voor meditatie:
Lao Zi:
‘Als je je Geest tot rust wilt brengen
Verblijf in eenheid
Wees bewust
Van voorspoed en tegenslag
zonder er over te oordelen
Weet stil te zijn
Weet los te laten
Zoek het niet buiten
maar in jezelf
Wees vrij in je handelen
Wees onnozel
Zo onschuldig
Als een pasgeboren kind’
(eigen hertaling ZZ H.23.1)
Hier spreekt een Verlichte leraar vanuit zijn ervaring en niet vanuit een uit het denken voortkomende filosofie! Lao Zi was dus geen filosoof! Kunnen we het daar over eens zijn? En hoe zit het dan met die politiek? Dat komt door die raadselachtige Dao Deh Jing! Daarin staat in de meeste vertalingen politiek lijkende verzen! Dus laten we die eens bekijken! En dan heb ik misschien een nieuwtje voor U:
De Dao Deh Jing is geen boek en ook niet door Lao Zi geschreven! Er is ook niet één versie van: er zijn honderden oude Chinese versies …..Geen boek! Wat is het dan wel: het is een compilatie van de leer van Lao Zi zoals mondeling, mogelijk in versvorm, doorgegeven door zijn leerlingen en navolgers! Het zijn dus een aantal wat warrige verzamelingen van uitspraken van Lao Zi over zijn leer, vaak als vraag en antwoord; voor het eerst op schrift gesteld rond 370 v.C.! Het is ook de vraag of de teksten inderdaad allemaal van Lao Zi zijn en of ze dan ook nog eens juist zijn weergegeven.
Er is één standaardversie van de DDJ die voor bijna alle uitgaven gebruikt is – vaak zelfs terwijl de vertaler of hertaler zich er niet eens bewust van is dat hij deze standaardversie gebruikt. Deze ‘standaard’ versie is van een Confucianistische filosoof, ene Wang Bi (240 n.C.). Deze heeft de inhoud verandert, meer politiek gemaakt en uitgelegd om indruk te maken op zijn Vorst. Als U de DDJ wel eens gelezen heeft, weet U dan of dat die standaardversie was? Welke andere versie? Welke visie op de leer van Lao Zi had de vertaler? Noemt hij deze expliciet?
In de standaardversie staat een zeer politieke uitspraak in het 3e hoofdstuk en deze staat ook weer in bijna alle vertalingen :
“De wijze als heerser
Leegt de geest van de mensen
Vult de buiken
Verzwakt de begeerte
Versterkt de botten”
Is dit een aansporing voor een heerser om het volk er onder te houden door ze dom te houden, ze wel te voeden, er voor te zorgen dat ze geen wensen durven te hebben? En met sterke ‘botten’ zodat ze hard kunnen werken?
Kan dit ook anders vertaald worden? Uiteindelijk ben ik een eigen vertaling gaan maken vanuit het Chinees per karakter op basis van zes Chinese versies en de Engelse vertaling per karakter: zie mijn boek De Oorspronkelijke Mystieke Wijsheid van de Dao deh Jing en zoals op deze website daoisme.nl weergegeven onder de titel ‘Proeve van vertaling’)
De tekst wordt dan: (zoals opgenomen in mijn vertaling in het boek De Oorspronkelijke Mystieke Wijsheid van de Dao Deh Jing)
“De Wijze beoefent op een natuurlijke manier
een helende methode van beheersing (van het Zelf)
Hij leegt de Geest van de mensen wordt: Hij leegt zijn ‘Hart‘, zijn denken/voelen
Hij vult de buiken wordt: Hij vult de buik, (in Zen: hij versterkt de Hara, in yoga de 2e chakra)
Hij verzwakt de begeerte van de mensen wordt: Hij verzwakt begeerte
Hij versterkt de botten van het volk wordt: Hij versterkt zijn botten (in Zen: hij zit als een rots, als een berg)”
En dan wordt een politiek verhaal ineens een tekst met aanwijzingen voor meditatie! En dat strookt weer met Lao Zi als Verlichte leraar die aanwijzingen voor meditatie geeft! Ik heb nu (juni 2023) de gehele Dao Deh Jing zo veretaald. Op deze website daoisme.nl vind je nu de wat hoofdstukken met commentaar.
Net als in het Boeddhisme is meditatie bij het Daoïsme dus de eerst aangewezen weg tot begrip van de Dao, voor het zijn van een leerling van de Dao tot verlichting. Deze meditatie-aanwijzingen zijn overigens door de hele Dao Deh Jing en de Zhuangzi te vinden.
Vanuit de visie op Lao Zi als verlichte leraar die aanwijzingen geeft voor meditatie, ben ik verder in de literatuur gedoken. Daaruit komt het boek ‘Mediteren met Lao Zi’ *voort met twee onbekende geschriften die aan hem worden toegeschreven. Deze geschriften zijn in vgl. met de Dao Deh Jing (in de traditionele vertalingen) minder warrig, verfrissend direct, bevatten minder orakeltaal en zijn er grotendeels aan ontleend. M.i. zijn deze geschriften van belang als tegenwicht voor de traditionele vertalingen van de Dao Deh Jing die nu eenmaal politiek uitgelegde teksten bevatten. Deze twee geschriften waren voor zover mij bekend nog niet eerder in het Nederlands ver- of hertaald. Ik heb dat gedaan op basis van een aantal, vooral Engelse, vertalingen vanuit het Chinees. Ik heb elk geschrift per vers voorzien van een commentaar en toelichting op basis van Zen en andere mystieke stromingen. De tekst van beide vindt u op deze website.
Het 1e geschrift, de Qing Jing Jing, gaat over Zuivere Leegte en Innerlijke Rust. Het begin ervan gaat over de Dao, het vervolg over het legen van de Geest door het laten vallen van begeerte en tot slot over de vervuiling van die Geest.
Het 2e geschrift, de Nei Riyong Jing behelst de Richtlijnen voor de Dagelijkse Meditatie. Het begint met praktische richtlijnen over meditatie en het laten vallen van het denken maar werkt daarna meer met latere daoïstische termen die niet direct aan Lao Zi te koppelen zijn. Toch staat in beide geschriften voldoende verwijzingen naar de Dao Deh Jing dat je kunt stellen dat ze tenminste deels van Lao Zi kunnen zijn!
*Mediteren met Lao Zi, Wuwen Zi, Van Warven, Kampen 2019, 2e druk juni 2020